Rośliny w akwarium
Rośliny w akwariach pełnią szereg bardzo ważnych funkcji, niedostrzeganych przez wielu hodowców. Przede wszystkim postrzegane są jako dekoracja, jednak na tym w żadnym wypadku ich zalety się nie kończą:
- - Oczyszczają wodę, usuwając z niej związki azotu (głównie azotany i amoniak) ale również kumulując w swoich tkankach trafiające do zbiornika metale ciężkie;
- - Natleniają wodę (zarówno toń, jak i podłoże) usuwając dwutlenek węgla;
- - Poprzez usuwanie z wody biogenów, konkurują z glonami i uniemożliwiają ich inwazję;
- - Stanowią powierzchnię życia dla mnóstwa organizmów, od bakterii, przez pierwotniaki, mikroskopijne zwierzęta po te, które widzimy gołym okiem ślimaki, krewetki, płazy, ryby i wiele, wiele innych;
Znajomość ich potrzeb i rozumienie ogromnego wpływu, jaki wywierają na ekosystem zbiornika wodnego pozwala znacznie uprościć prowadzenie akwarium, unikając stosowania potężnych filtrów, częstych podmian wody i odmulania podłoża. Trzeba jednak wiedzieć, że by spełniać swoją funkcję, rośliny muszą być zdrowe i rosnąć - dlatego nie wystarczy kupić garści losowych roślin w sklepie zoologicznym kierując się tylko ich wyglądem, wetknąć ich w gruby żwirek i oczekiwać cudów.
Żywe rośliny zwiększają powierzchnię życia i ilość kryjówek dla mieszkańców akwarium, w przypadku płazów często też ułatwiają odpoczywanie, skracając drogę konieczną do przebycia z miejsca, w którym płaz akurat się znajduje, do powierzchni wody, z której musi zaczerpnąć powietrza.
Aby z powodzeniem uprawiać rośliny w akwarium, trzeba wiedzieć, jak "działają" - co nie dla wszystkich jest oczywiste. Znacznie upraszczając, w wyniku fotosyntezy rośliny dzięki energii pobranej ze światła (w naturze - słonecznego, w akwarium zwykle sztucznego) wiążą dwutlenek węgla i wodę, wytwarzając potrzebne im do życia węglowodany, np. glukozę. Do budowy swoich tkanek potrzebują również mikro- i makroelementów, takich jak fosfor, azot, wapń czy potas, które pobierają zarówno z toni wodnej, jak i z podłoża przez korzenie. Nie zamierzam w tym tekście zagłębiać się w szczegóły fizjologii roślin - zainteresowanych odsyłam do literatury fachowej, szczególnie polecam książkę Diany Walstad pt. "Rośliny w akwarium - ekologia roślin wodnych dla akwarystów". Jest to bardzo dobre źródło wiedzy, aczkolwiek wymaga znajomości podstaw chemii i biologii, jeśli chcemy całkowicie zrozumieć zjawiska opisywane w książce.
Czego zatem potrzebujemy, by rośliny wodne w zbiornikach dla naszych płazów dobrze spełniały swoją funkcję?
Często pomijane jest światło - w większości przypadków oświetlenie standardowo wbudowane w fabryczną pokrywę do akwarium ma małą moc i wystarcza dla najmniej wymagających gatunków.
Uważam, że najlepszym przedziałem mocy oświetlenia w stosunku do litrażu akwarium jest od 0,3 do 0,5W na litr objętości zbiornika - czyli np. łączna moc dwóch 15W świetlówek na standardowe akwarium 60x30x30
podzielona przez objętość (54l) daje właśnie 0,5W/l wody i jest to ilość światła w sam raz na akwarium dla traszek, karlików czy żab szponiastych, w którym chcemy mieć bujną i zdrową roślinność,
złożoną z gatunków o umiarkowanych wymaganiach.
Po drugie, podłoże. Oprócz zakotwiczenia roślin, jest siedliskiem ogromnego mnóstwa bakterii zamieszkujących akwarium (również tych, które oczyszczają wodę - nitryfikacyjnych i denitryfikacyjnych)
i powinno być źródłem "pożywienia" dla roślin, a więc potrzebnych jej do życia substancji odżywczych. Na podłoże najlepiej sprawdza się dość drobny żwirek kwarcowy bądź gruby piasek.
Drobny piasek jest problematyczny ze względu na trudne sadzenie, łatwe powstawanie stref beztlenowych w podłożu oraz bardzo łatwe unoszenie przy każdym ruchu większych płazów, co może powodować zmętnienia wody.
Z kolei zbyt gruby żwir zmniejsza aktywną powierzchnię podłoża, jaką mogą zasiedlić bakterie, a ponadto między jego ziarnami łatwiej ukrywają się larwy ochotki, tubifeks czy dżdżownice.
Moim zdaniem najlepszym rozwiązaniem są żwirki kwarcowe. Bazalt jest czasem polecany ze względu na odpowiadający wielu osobom ciemny kolor, ale jego ziarna mają ostre krawędzie,
poza tym sadzenie w nim roślin jest utrudnione. Z kolei grysiki wapienne oprócz również dość "kanciastych" ziaren podnoszą też twardość wody w akwarium, co nie zawsze jest przez nas mile widziane.
Należy pamiętać o dobrym przepłukaniu żwirku przed jego użyciem w akwarium! Jak już wspomniałem,
podłoże powinno być źródłem składników odżywczych dla roślin - ja przy zakładaniu akwarium pod żwirem umieszczam ziemię dla roślin doniczkowych, ale nawet lepiej spisuje się oczyszczona z większych fragmentów
(jak kawałki korzeni, dżdżownice, liście) ziemia z lasu liściastego. Można też użyć po prostu dostępnych w handlu akwarystycznych kulek czy pałeczek nawozowych.
Przy użyciu ziemi pod żwirem (jej warstwa powinna mieć 2-3cm i być przykryta kolejnymi 2-4cm żwirku) utworzyć przynajmniej centymetrową linię oddzielającą ziemię od szyb przedniej, tylnej i bocznych,
by uniemożliwić jej dostęp do światła.
Bardzo ważna jest ilość roślin, ich ogólna biomasa - jedna moczarka wetknięta w kąt akwarium nie będzie miała praktycznie żadnego wpływu na ekosystem zbiornika.
Zdrowy zbiornik powinien być dość gęsto zarośnięty przez rośliny (co pozwoli skutecznie wykorzystywać przez nie wytwarzane w akwarium biogeny, które mogłyby zostać wykorzystane przez glony do wzrostu),
jeśli używamy ziemi (bądź innego żyznego substratu pod żwir) należy też pamiętać, że ważne jest sadzenie gatunków o rozbudowanym systemie korzeniowym dobrze w tym celu sprawdzają się zwartki (Cryptocoryne) i
żabienice (Echinodorus), ale i anubiasy (Anubias) i nadwódki Hygrophila corymbosa, z czego wiele osób nie zdaje sobie sprawy.
Duża i gęsta sieć korzeni zdrowych roślin zapobiega powstawaniu stref beztlenowych w podłożu i zapobiega procesom gnilnym.
Poniżej wypiszę krótkie charakterystyki prostych w uprawie, popularnych i łatwo dostępnych roślin wodnych, które z powodzeniem uprawiam w akwariach z płazami zarówno ja, jak i moi znajomi.
- Anubiasy (Anubias) - najczęściej spotykane gatunki to A. barteri o dużych, ciemnozielonych liściach i jego miniaturowy kultywar, A. barteri var. Nana. Są to rośliny cieniolubne, posiadające sztywne liście i grube kłącze, które pnie się po kamieniach i korzeniach. Nie powinny być sadzone bezpośrednio w podłożu (kłącze powinno znajdować się nad żwirem), najlepiej sadzić je przywiązane do korzeni/kamieni lub zablokowane między kamieniami tak, by swoimi korzeniami mogły same sięgnąć podłoża. Inne gatunki dość często spotykane w handlu to Anubias lanceolata, Anubias afzelii czy inne odmiany Anubias barteri, np. Anubias barteri var. nana "Petite".
- Moczarka argentyńska (Egeria densa) nie mylić z zimnolubną moczarką kanadyjską (Elodea canadensis), która rośnie w naszych rzekach i jeziorach oraz jest chętnie uprawiana w oczkach wodnych. Dość szybko rosnąca, choć czasem kapryśna roślina, może rosnąć zasadzona w podłożu, ale i jako roślina pływająca pod powierzchnią wody.
- Rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) tej rośliny chyba przedstawiać nie trzeba. Bardzo wytrzymała, szybkorosnąca roślina, przy mocnym oświetleniu stożki wzrostu przybierają rdzawy kolor. Rogatek nie posiada korzeni i najlepiej się czuje unosząc się pod powierzchnią wody, ale można przy pomocą kamieni czy korzeni docisnąć do podłoża, by uzyskać pionowy wzrost, dopóki rogatek nie zacznie pokładać się na powierzchni wody.
- Mikrozorium oskrzydlone (Microsorium pteropus) paproć wodna rosnąca podobnie jak anubias, wypuszczająca liście z płożącego się po drewnie, kamieniach lub podłożu kłącza. Często też, szczególnie w odpowiadających jej warunkach, wytwarza malutkie "krzaczki" na końcach liści, które po podrośnięciu z reguły odrywają się od macierzystego liścia i można je zasadzić jako nową, osobną roślinę. Mikrozorium należy do roślin niewymagających pod względem oświetlenia. Potrafi się bardzo obficie rozrosnąć w akwarium, tworząc doskonałe kryjówki dla płazów, ale także odbierając światło innym roślinom. Duże liście tej paproci mogą osiągnąć długość ponad 20 cm i szybko wyrastają ponad powierzchnię wody. Roślina ta nadaje się także do uprawy paludaryjnej. Lubi też światło rozproszone, w moich akwariach najlepiej rosła pod powierzchnią wody porośniętą przez rośliny pływające.
- Jezierza mała (Najas guadelupensis) delikatna i krucha roślina. Po aklimatyzacji rośnie bardzo szybko, jej łodygi łatwo się łamią, a z odłamanych części mogą wyrosnąć nowe rośliny, dlatego stosunkowo trudno jest się jej pozbyć, gdy rozrośnie się w akwarium. Należy ją często przycinać, tworzy ładne i gęste kępy. W dobrych warunkach świetlnych nabiera złoto-czerwonego zabarwienia
- Żabienice (Echinodorus sp.) - liczna i rozmaita grupa popularnych roślin akwariowych, do których zaliczają się zarówno wielkie rośliny jak E. grandiflorus czy E. macrophyllus, jak i drobne, "trawnikowe" gatunki jak E. tenellus czy E. quadricostatus. Najczęściej spotykane gatunki to E. bleherae i E. amazonicus, silne, wytrzymałe rośliny tworzące kępy, nadające się jednak raczej do większych akwariów, posiadające bardzo rozbudowany system korzeniowy. Ma to zalety (wcześniej wymienione natlenianie podłoża) ale i wady - silna żabienica może zagłuszać rosnące w pobliżu rośliny. Jej wyjęcie z podłoża podczas przesadzania również może stanowić problem. Są to jednak odpowiednie rośliny do uprawy w akwariach z dużymi, silnymi płazami, jak aksolotle, żaby szponiaste czy traszki Waltla. Lubią żyzne podłoże.
- Zwartki, kryptokoryny (Cryptocoryne sp.) - podobnie jak żabienice, jest to bogata w gatunki rodzina roślin, które posiadają silny system korzeniowy, na którym opierają zdobywanie składników odżywczych. Niektóre z nich są dość "kapryśne" i potrzebują dłuższego czasu na zaaklimatyzowanie się w akwarium, jednak potem rosną zdrowo i dobrze, inne potrzebują też konkretnych warunków. Najpopularniejszymi i jednocześnie najłatwiejszymi w uprawie gatunkami są Cryptocoryne aponogetifolia, C. wendtii, C. becketti, C. pontederifolia, C. affinis.
- Ludwigia (Ludwigia repens) - roślina łodygowa, chętnie wyrastająca z wody. Jej liście są ulubionym miejscem składania jaj przez traszki. Ludwigie rosną gęsto i wypuszczają wiele korzeni, przy dobrym oświetleniu mogą robić za rośliny pływające pod powierzchnią. Przy dobrym oświetleniu liście na wierzchołkach wzrostu mają złocistoczerwony kolor.
- Nadwódki (Hygrophila sp.) - popularne są trzy formy - nadwódka wielonasienna (Hygrophila polysperma), o dość drobnych liściach, oraz jej większe krewniaczki - nadwódka szerokolistna (Hygrophila corymbosa) i jej forma Hygrophila corymbosa var. siamensis, posiadająca węższe liście. Dwie ostatnie wytwarzają bardzo duże systemy korzeniowe i chętnie wyrastają z wody, lubią żyzne podłoże i nie mają szczególnych wymagań odnośnie oświetlenia, choć nie można ich nazwać roślinami cieniolubnymi.
- Różdżyce (Ceratopteris sp.) - dość powszechnie spotykane paprocie wodne. W handlu najłatwiej dostać cztery gatunki - Ceratopteris cornuta, C. thalictroides, C. pteridoides i C. siliquosa. Różnią się głównie budową liści oraz preferencjami - C. pteridoides to roślina wyłącznie pływająca, podczas gdy trzy pozostałe mogą rosnąć zarówno w podłożu, jak i unosząc się pod powierzchnią wody (wytwarzają wtedy wielki system korzeniowy). U wszystkich gatunków w kątach starszych liści pojawiają się malutkie rośliny potomne, podobnie jak w przypadku mikrozorium.
- Mech jawajski (Taxiphyllum barbieri) popularny, niewymagający, szybkorosnący mech wodny, mogący tworzyć luźne kępy lub obrastać korzenie i kamienie. W mocnym świetle narażony na obrastanie przez glony nitkowate. Dość podobna wymagania mają inne, spokrewnione z jawajskim egzotyczne mchy, występujące zwykle w handlu pod angielskimi nazwami - Christmas Moss (Vesicularia montagnei), Weeping Moss (Vesicularia ferrei), Taiwan Moss (Taxiphyllum alternans), Singapore Moss (Vesicularia dubyana).
- Mech zdrojek (Fontinalis antipyretica) - występujący również w naszym klimacie mech preferujące raczej niższe temperatury. Można go spotkać w różnych formach (np. Fontinalis antipyretica var. gigantea), jest to dość zmienny gatunek. W dobrych warunkach tworzy gęste zarośla, które mogą robić za kryjówki dla zwierząt i są też jednym z ulubionych miejsc traszek do składania jaj.
- Pelia (Monosolenium tenerum) wodny wątrobowiec, przywiązany do kamienia czy korzenia tworzy coraz większe kule, jednak jest dość krucha i łatwo roznosi się fragmentami po całym akwarium, co nie zawsze ładnie wygląda.
- Subwassertang (Lomariopsis lineata) - choć angielska nazwa (Round Pelia) sugeruje, iż jest to spokrewniony z pelią wątrobowiec, to jednak ta roślina jest pozostającą w stadium gametofitu paprocią. Od pelii różni się nieco szerszymi liśćmi - przypomina trochę miniaturową sałatę. W uprawie natomiast jest bardzo do pelii zbliżony, zarówno pod względem wymagań jak i sposobu umieszczania w akwarium. Najczęściej przywiązuje się go nitką do korzenia.
- Gałęzatka kulista (Cladophora aegagropila) - jest wielokomórkowym glonem, bardzo popularnym w akwariach ze względu na ciekawy kształt. Tworzy ona różnej wielkości, zielone i "włochate" kulki. Zakupione kulki mają zwykle wielkość zbliżoną do kurzego jajka (można je dzielić na mniejsze kawałki), najprościej po prostu je ułożyć luzem na dnie zbiornika, ale można też przymocować do korzenia lub wcisnąć między kamienie. Jest łatwa w utrzymaniu i dobrze rośnie przy różnym rodzaju oświetlenia, także tym bardziej stonowanym i rozproszonym.
- Wgłębka (Riccia fluitans) - kolejny wodny wątrobowiec, jednak preferujący unoszenie się pod powierzchnią wody, gdzie w dobrym oświetleniu tworzy pływające poduszki. Można siateczką przymocować ją do kamieni, by rosła pod wodą, jednak wymaga dobrego dostępu do światła.
- Rośliny pływające, pistia (Pistia stratiotes), salwinia (Salvinia auriculata)[krajowa roślina, Salvinia natans, jest chroniona i raczej nie występuje w handlu - pod jej nazwą sprzedawane są zwykle tropikalne gatunki salwinii], limnobium rozłogowe (Limnobium laevigatum) mają dość duże wymagania świetlne i mimo dobrego usuwania składników odżywczych z wody oraz ograniczania glonom dostępu do światła, mogą też w dużej ilości utrudniać wymianę gazową między wodą a powietrzem. Wymagają też do dobrego wzrostu dość dużo światła, najlepiej rosną w akwariach przykrytych szybą. Nie polecam stosowania rzęsy drobnej (Lemna minor), ponieważ czyni wszelkie prace w akwarium bardzo uciążliwymi. Rzęsa trójrowkowa (Lemna trisulca) jest ciekawą alternatywą, rośnie pod powierzchnią wody i tworzy połączone kępki, stanowiące dobrą kryjówkę np. dla larw traszek.
