Salamandra salamandra (Linnaeus, 1758) - Salamandra plamista
zobacz cały album
Informacje ogólne: Salamandra plamista jest największym z europejskich płazów ogoniastych. Wzmianki o jej istnieniu można znaleźć w bardzo starych kronikach, liczących wiele stuleci.
Budowa i przystosowanie: Gatunek o silnie zbudowanym, masywnym, krępym ciele o długości do 28 cm, z reguły jednak spotyka się mniejsze osobniki. Po bokach tułowia widać 12 pionowych bruzd międzyżebrowych, pomiędzy, którymi ułożone są poziome rzędy brodawek zakończonych gruczołami. Głowa jest dość duża, zaopatrzona w szeroko zaokrąglony pysk, wypukłe oczy z ciemnymi okrągłymi źrenicami oraz język i zęby podniebienne. Za oczami duże, rozwinięte parotydy z otworami gruczołów. Kończyny krótkie, mocne, zakończone płaskimi palcami (przednie czterema, tylne pięcioma) bez błon pławnych i modzeli. Ogon tępy, typu lądowego, bez fałdów skórnych, na końcu zaokrąglony, krótszy od reszty ciała. Otwór kloakalny w postaci wydłużonej szpary o długości 8-13 mm. Skóra gładka, błyszcząca, wilgotno-lepka, grubsza na grzbiecie, a cieńsza od spodu, obsiana licznymi gruczołami jadowymi, produkującymi gęstą ciecz o biało-żółtawej barwie i gorzkawym smaku, która w razie niebezpieczeństwa podrażnia błony śluzowe napastnika.
Ubarwienie: Grzbiet błyszcząco czarny posiany szeregiem żółtych lub pomarańczowych, rzadziej czerwonych plam, które u niektórych okazów zlewają się w pasy. Strona brzuszna ze względu na cieńszą warstwę skóry jaśniejsza, szaroczarna lub szara, u niektórych okazów pokryta bardzo drobnymi jasnożółtymi kropkami.
Biotop, aktywność, odżywianie: Gatunek skryty o wybitnie lądowym trybie życia, rzadko spotykany w obecności innego osobnika, wymaga wilgotnego powietrza i podłoża. Nie spotykamy go w zbiornikach wodnych, zmuszony do przebywania w nich wijącymi, nieudolnymi ruchami próbuje dopłynąć do brzegu, jeśli jednak brzegi są strome, a zbiornik zbyt głęboki to najczęściej tonie. Na lądzie porusza się niezgrabnie, powoli i ociężale krocząc. W razie zagrożenia najczęściej nieruchomieje, nie ucieka. Formy dorosłe są aktywne nocą, jednak podczas ciepłej, deszczowej pogody polują także za dnia, stąd potoczna nazwa "jaszczurka deszczowa". W dzień, unika słońca kryjąc się w różnych kryjówkach, na które wykorzystuje nory gryzoni, szczeliny pod kamieniami, zwalone pniaki, potrafi także wykopać krótki tunel o długości 18-40 cm. i średnicy 4-6 cm. W czasie letnich suszy, nawet nocą nie opuszcza kryjówki. Spotykany najczęściej w okolicach zacienionych strumieni z bogatą florą mchów, rzadziej z dala od nich. Ofiarą salamandry padają najczęściej dżdżownice i nagie ślimaki. Podczas polowania reaguje na ruch, podchodzi do ofiary, przygląda się jej i leniwie chwyta ją pyskiem, często przy tym chybia i wtedy łapie tylko kawałek gruntu, na którym znajdowała się potencjalna ofiara. Dorosłe osobniki są bardzo wytrzymałe na brak pokarmu, potrafią wytrzymać nawet kilku tygodniowy głód, przy czym nie wykazują żadnych większych zmian. Zimują wyłącznie na lądzie, w wilgotnych miejscach tj. w spróchniałych pniach grubych drzew, w usypiskach kamieni, między wystającymi korzeniami, często gromadnie, czasami w jednym miejscu zbiera się nawet kilkadziesiąt osobników. W naszym klimacie zapada w sen zimowy pod koniec października lub na początku grudnia. W naturze salamandra może dożyć nawet 10 lat, zaś w hodowli więcej bo aż 20 lat, średnio jednak spotyka się osobniki 8 - 9 letnie. W Polsce salamandrę plamistą spotykamy w górskich lasach liściastych i mieszanych, szczególnie bukowych, rzadko także w iglastych i na terenach bezleśnych.
Pora godowa i rozmnażanie: Ampleksus (ampleksus brzuszny) i zaplemnienie (zapłodnienie wewnętrzne) samicy następuje późną wiosną mniej więcej w kwietniu, ale także latem, a nawet jesienią, zaś rodzenie larw dopiero po upływie kilku miesięcy, czasami na drugi rok, oznacza to, że u salamandry mamy do czynienia z okresem ciąży, trwającym około 5 miesięcy lub dłużej w przypadku zapadania ciężarnej samicy w sen zimowy. U innych krajowych gatunków kojarzenie się par i składanie jaj odbywają się w krótkim okresie, w czasie jednego sezonu, salamandra plamista jest jajożyworodna, co powoduje przerwę między zaplemnieniem a porodem. Samica rodzi larwy najczęściej w płytkich potokach, zanurzając tylną część ciała, raczej unika szybkich, rwących wód, a to z powodu wspomnianego wyżej braku zdolności pływania u osobników dorosłych. Młode rodzą się bez osłonek jajowych lub uwalniają się z nich zaraz po porodzie. Jedna samica może wydać na świat 10 - 50 larw, o długości wahającej się w granicach 23-37 mm. Znane jest również u jednego z podgatunków wydawanie na świat w pełni wykształconych młodych.
Rozwój larwalny: Świeżo urodzona larwa posiada dużą głowę, dobrze wykształcone oczy, skrzela zewnętrzne, dwie pary kończyn oraz płetwę ogonową, jest ona podobna pokrojem ciała do form dorosłych. Ubarwienie jest szaro-brązowe, metaliczne z ciemniejszymi plamkami. Larwa nie jest dobrym pływakiem, prowadzi raczej nieruchliwy tryb życia, przebywając na dnie zbiornika, pod kamieniami lub w roślinach, w miejscach gdzie tworzą się rozlewiska. Nieruchomo czatuje na zdobycz, larwy innych płazów oraz swojego gatunku lub inne organizmy wodne. Gdy zauważy potencjalną ofiarę, rzuca się na nią gwałtowny skokiem, przy czym często atakuje ofiary większe od siebie. Metamorfoza następuje po około 3-5 miesiącach (w naszym klimacie z reguły w lipcu i sierpniu), co zależy od warunków naturalnych oraz ilości pokarmu. Zdarzają się przypadki zimowania nie przeobrażonych osobników w zbiorniku. Młode przeobrażone osobniki mierzą około 6 cm i są ubarwione podobnie jak dorosłe, jednak ostateczny typ plamistości kształtuje się dopiero z końcem 2 roku życia, zaś dojrzałość płciową osiągają w 3 lub 4 roku po przeobrażeniu.
Ciekawostki: Nazwa salamandra pochodzi z języka perskiego i oznacza "żyjąca w ogniu". Dawniej wierzono, że salamandry to zwierzęta rodzące się w płomieniach. Przekonanie takie wzięło się stąd, że nie rzadko widywano salamandry w panice uciekające z płonących pniaków.
Występowanie i podgatunki: Salamandra plamista występuje prawie w całej Europie zachodniej, południowej i środkowej oraz w zachodniej i południowo-wschodniej Turcji. Brak jej w Danii, na półwyspie Skandynawskim, na Wyspach Brytyjskich i wyspach Morza Śródziemnego. Pionowa granica zasięgu tego gatunku dochodzi do 1250 m n.p.m. Znanych jest 12 następujących podgatunków:
- - Salamandra salamandra salamandra,
- - Salamandra salamandra almanzoris,
- - Salamandra salamandra bejarae,
- - Salamandra salamandra bernardezi,
- - Salamandra salamandra beschkovi,
- - Salamandra salamandra crespoi,
- - Salamandra salamandra fastuosa,
- - Salamandra salamandra galliaica,
- - Salamandra salamandra gigliolii,
- - Salamandra salamandra longirostris,
- - Salamandra salamandra morenica,
- - Salamandra salamandra terrestris.
W Polsce w Sudetach i Karpatach do 1090 m n.p.m. występuje podgatunek nominatywny.
Ochrona: W Polsce objęta całkowitą ochroną prawną. Nawozy sztuczne, ścieki, karczowanie lasów oraz zabudowywanie brzegów potoków - to tylko kilka powodów, które pryczyniają się do zmniejszania liczebności tego płaza. Nie wpisana na listę CITES.