Pelobates fuscus (Laurenti, 1768) - Grzebiuszka ziemna
zobacz cały album
Informacje ogólne: Pelobates fuscus jest jednym z gatunków należących do rodziny grzebiuszkowatych (Pelobatidae).
Budowa i przystosowanie: Samce dorastają do 6,5cm, samice do 8cm. Grzebiuszka ma ciało krępe, tułów krótki i szeroki, kończyny krótkie i dobrze umięśnione. Palce kończyn tylnych spięte są błoną pławną. Na podeszwie tylnych nóg znajduje się twarda, żółta lub jasnobrązowa, rogowa, sierpowata narośl - modzel, służący do szybkiego zagrzebywania się w ziemi. Skóra grzebiuszki jest gładka, na ciemieniu ściśle przyrośnięta do kości. Pysk jest zaokrąglony i krótki. Cechą charakterystyczną tego płaza jest uwypuklenie czaszki pomiędzy oczami. Na krótkiej, wyraźnie oddzielonej od tułowia głowie, umieszczone są wystające, duże oczy o pionowych, eliptycznych źrenicach. Zaniepokojona grzebiuszka natychmiast chowa się w swojej jamce lub, gdy jest tej możliwości pozbawiona, zagrzebuje się w ziemi. Rozsuwa ją tylnymi nogami i jednocześnie wkręca się w nią powoli całym ciałem. Na końcu narzuca ziemię na siebie przednimi łapkami. Trwa to kilka minut, po których miejsce zakopania staje się niewidoczne. Czasami formą obrony grzebiuszki jest zamieranie w bezruchu z nadętym brzuszkiem i przyciśniętymi do ciała kończynami, co upodabnia ją do polnego kamienia. Gdy jest podrażniona przez dotykanie wydziela ze skórnych gruczołów substancję o odstraszającej, bardzo nieprzyjemnej, czosnkowej woni. Grzebiuszka ziemna może żyć co najmniej 10 lat.
Ubarwienie: Grzbiet ciała kolorystycznie zróżnicowany u różnych osobników w zależności od środowiska życia i regionu występowania. Może mieć barwę od oliwkowej, jasnozielonej do beżowo-brązowej. Jest pokryty plamami różnej wielkości ułożonymi symetrycznie względem kręgosłupa. Dodatkowo jest urozmaicony czerwonymi kropkami. Brzuch, biały lub jasnokremowy, czasami pokryty popielatymi plamami. Spotyka się również osobniki o czerwonych oczach i jasnopomarańczowym zabarwieniu grzbietu (okazy albinotyczne).
Biotop, aktywność, odżywianie: Występuje wyłącznie na nizinnych terenach, na lądzie, głównie na glebach piaszczystych, piaszczysto-gliniastych, czarnoziemach, lessach i torfowiskach - są to gleby, w których może się łatwo zagrzebać. Lubi przebywać w ogródkach warzywnych i na polach uprawnych. Preferuje stanowiska otwarte. Jest aktywna o zmierzchu i nocą, dzień spędza zagrzebana w ziemi. Odżywia się dżdżownicami, owadami, larwami owadów (zjada stonkę ziemniaczaną), ślimakami, pająkami i innymi stawonogami. W czasie długotrwałej suszy może spowolnić procesy życiowe zapadając w sen letni. Do zimowania przystępuje z końcem września w wykopanych przez siebie, głębokich na 1-2m norkach lub w ziemnych tunelach gryzoni, kretów albo gniazdach jaskółek brzegówek.
Pora godowa i rozmnażanie: Pora godowa zaczyna się na przełomie marca i kwietnia, jednak może przeciągnąć się do czerwca, a nawet lipca, ponieważ pary grzebiuszek nie przystępują do godów masowo lecz w różnych terminach. W celu rozmnożenia grzebiuszka wędruje do stałych zbiorników wodnych. Wybiera stawy, jeziorka, przydrożne rowy, rowy melioracyjne, łąkowe zagłębienia z wodą, obficie porośnięte roślinnością wodną oraz przybrzeżną, taką jak pałka wodna i trzciny. Dobrze pływa i szybko nurkuje. Podczas godów pary grzebiuszek przebywają cały czas na dnie zbiornika ukryte wśród roślinności, pokazując się na powierzchni wody tylko momentami w celu zaczerpnięcia powietrza. Samce nie mają cech charakterystycznych w postaci modzeli godowych i rezonatorów, posiadają jedynie na grzbietowej powierzchni ramion duże, owalne skupienia gruczołów naramiennych. Głosy godowe grzebiuszek (zarówno samców jak i samic) wydawane są pod wodą co sprawia, że słabo je słychać. Przypominają cichy stukot lub gdakanie. Samica składa całą ilość jaj jednorazowo w postaci pojedynczego, grubego (około 2cm średnicy) sznura o długości od 40-100cm, który owija wokół roślin wodnych lub pozostawia luzem w wodzie. Jeden sznur może zawierać od 1200 do 2400 jaj o wielkości od 1,5-2,5mm. Są one z wierzchu popielato-brązowe, a od spodu jasnokremowe.
Rozwój larwalny: Larwy opuszczają jaja bardzo wcześnie, jako nie wykształcone w pełni zarodki o długości 3-4mm. Po przytwierdzeniu się przylgą do skrzeku (w przypadku odpadnięcia od skrzeku zarodki wpełzają jak najwyżej na najbliższe pędy roślin) dalszy rozwój odbywają w wodzie. Po około 4-5 dniach przybierają postać właściwej kijanki z wykształconymi skrzelami i płetwą ogonową. Po czym zaczynają samodzielnie pływać, w poszukiwaniu pokarmu. Początkowo odżywiają się glonami oraz materią organiczną, którą wsysają wraz z wodą lub zdrapują z roślin wodnych, następnie stają się drapieżne i polują na kijanki innych żab, larwy owadów i skorupiaki. Długość dojrzałych kijanek grzebiuszki waha się w granicach od 10-12cm, w wyjątkowych przypadkach może osiągnąć nawet 17cm. Przeobrażają się w postać dorosłą po około trzech do pięciu miesięcy. Terminy metamorfozy są zależne od terminów składania skrzeku. Zdarza się, że okres larwalny przedłuża się na rok następny i kijanki zimują w zbiorniku, przeobrażając się podczas następnej wiosny. Młode grzebiuszki są niewielkie w stosunku do rozmiaru kijanek, mierzą 2,5-3,5cm. Dojrzałość płciową osiągają po około 2 latach.
Występowanie i podgatunki: Poziomy zasięg jej występowania obejmuje tereny od Uralu i Jeziora Aralskiego na wschodzie, po północno-wschodnią Francję na zachodzie. Na północy występuje w Szwecji, na kontynencie sięga do Leningrad, natomiast w kierunku południowym po północną część Półwyspu Apenińskiego. Spotykana jest również w zachodniej części Azji: przez Ural do Kazachstanu. Brak tego gatunku w Anglii. Jej pionowy zasięg występowania wynosi około 675m n.p.m. W północnych Włoszech występuje podgatunek Pelobates fuscus insubricus.
Ochrona: Obecnie w Europie Zachodniej należy do gatunków zagrożonych wyginięciem. W Polsce jest objęta całkowitą ochroną gatunkową.
Ciekawostki: Grzebiuszka ziemna jest przedstawicielem bardzo starego rodu płazów bezogonowych - w Europie liczne, podobne do współczesnych, grzebiuszki żyły w miocenie (od około 23mln do około 5,3mln lat temu).