Bufo bufo (Linnaeus, 1758) - Ropucha szara

zobacz cały album

Informacje ogólne: Ropucha szara (Bufo bufo) należy do rodziny ropuchowatych (Bufonidae), jest największym i najpospolitszym spośród trzech polskich gatunków ropuch.

Budowa ciała: Jest to typowy przedstawiciel rodziny ropuchowatych. Posiada krępe, przysadziste ciało z krótkimi tylnymi nogami, usiane licznymi brodawkami, z okazałymi gruczołami jadowymi (parotydami), umieszczonymi na głowie, za oczami. Źrenica za dnia ustawiona poziomo, cienka, po zmroku okrągła. Skóra płaza jest sucha, jedynie w okresie godowym staje się gładsza i bardziej śliska, szczególnie u samców. Ropucha szara należy do największych, europejskich płazów bezogonowych. Wyrośnięte samice mogą przekraczać 12cm ciała, choć najczęściej spotyka się osobniki o długości 7-8cm. Samce są mniejsze, z reguły spotyka się okazy nie większe, niż 7cm ciała. Poza okresem godowym trudno odróżnić samce od samic, natomiast podczas rozrodu łatwo oznaczyć samca po ciemnych, szorstkich partiach skóry na palcach przednich łap (modzele godowe), szczupłej budowie ciała (samice są wówczas pełne skrzeku, pękate), mocniejszych ramionach i oczywiście po zdolności wydawania odgłosu godowego (ropucha szara nie ma rezonatorów głosowych, więc jej głos jest dość cichy).

Ubarwienie: Podstawową barwą ciała ropuchy szarej są różne odcienie brązu lub szarości. Strona grzbietowa w zasadzie jednobarwna, spód ciała jasny, białawy, z ciemniejszymi plamami. Kolory stają się nieco intensywniejsze i jaśniejsze w porze godowej.

Młode osobniki bywają dość kontrastowo ubarwione - ciemne, prawie czarne, z jasnobrązowymi parotydami, lub całkowicie brązowo-czerwono ubarwione. Tęczówka oka ropuchy szarej jest pomarańczowa lub złocista.

Występowanie, podgatunki: Ropucha szara występuje powszechnie w Europie (poza daleką północą, Irlandią, Kretą, Sardynią Korsyką i Balearami), w płn. Afryce, w środkowo-północnej Azji po Japonię. Podgatunki: nominalny B. bufo bufo, B. bufo spinosus, cechujący się większymi i twardszymi brodawkami na ciele, oraz szczególnie dużymi rozmiarami (obszar śródziemnomorski, płn. Afryka, Azja Mniejsza), B. bufo gargarizans, B. bufo verrucosisma, B. bufo japonicus, B. bufo asiaticus.

Biotop, aktywność, odżywianie: Ropucha szara jest płazem o szerokim zasięgu występowania i zasiedla przeróżne siedliska - zazwyczaj miejsca zacienione, zarośnięte, lekko wilgotne, czyli ogrody, parki, lasy. Występuje na nizinach i w górach. Poza okresem godowym ropuchy szare są aktywne i żerują przeważnie po zapadnięciu zmroku. Za dnia przebywają pod kawałkami drewna, kamieniami, w szczelinach murów itp. Nierzadko przebywa w zacisznych, chłodnych miejscach zabudowań ludzkich, takich jak garaże, piwnice, szopy. Czasami, podobnie do grzebiuszki ziemnej tylnymi łapami próbuje zagrzebywać się w mchu bądź luźnym podłożu, jednak z racji, że nie jest tak wyspecjalizowanym kopaczem jak grzebiuszka, nie zakopuje się całkowicie - najczęściej tylko tylną część ciała, ale i to wystarczy, by z podłoża czerpać wilgoć.

Na wiosenny rozród wybiera najczęściej niewielkie zbiorniki wody stojącej - stawy, mokradła, jeziorka, zwykle na otwartej przestrzeni, dobrze nasłonecznione i z liczną roślinnością przybrzeżną, na której może zaczepić skrzek. Niekiedy rozmnaża się w spokojnych odcinkach rzek lub starorzeczach.

Płaz ten przemieszcza się krótkimi skokami, potrafi także szybko kroczyć, szczególnie, gdy podkrada się do ofiary - w ten sposób poruszają się bardzo często młode osobniki. Mimo krępej budowy ciała i niewielkich błon pławnych ropucha szara całkiem sprawnie pływa, jednak poza okresem godowym unika wody.

Ropuchy są bardzo żarłoczne, ich łupem padają najczęściej dżdżownice, owady (m.in. ćmy, chrząszcze) i ich larwy, pajęczaki, prosionki i stonogi, ślimaki nieoskorupione. Duże okazy tej ropuchy potrafią polować na mniejsze płazy (np. młode traszki), a nawet drobne gryzonie, takie jak badylarka. Ponieważ wśród ofiar ropuchy szarej można znaleźć liczne szkodniki, jak choćby wspomniane ślimaki, będące utrapieniem ogrodników, płaz ten jest zwierzęciem pożytecznym, sprzymierzeńcem człowieka.

Przed niebezpieczeństwem ropucha stara się zwykle uciec serią szybkich skoków, jednak w krańcowej sytuacji (lub, gdy jest ospała), nadyma ciało, czasami również unosi się wysoko na nogach, przez co wydaje się większa, trudniejsza do zjedzenia. W sytuacji, gdy zostanie ugryziona lub w inny sposób dozna urazu ciała ze strony przeciwnika (samo wzięcie jej do ręki w żadnym wypadku tego nie spowoduje), wydziela jad w postaci jasnej, gęstej piany, szczególnie z parotydów. Trucizna ta powoduje, że większość drapieżników omija ropuchę szerokim łukiem. Jest jednak kilka zwierząt, na których nie robi ona większego wrażenia - zaskrońce, jeże i szczury potrafią zjadać dorosłe osobniki. Młode ropuszki padają ofiarą żab zielonych, zaś na kijanki czyhają drapieżne owady wodne i ich larwy - pływaki żółtobrzeżki, płoszczyce lub pluskolce.
Zagrożeniem dla ropuch jest także pasożytnicza mucha ropuszanka (Lucilia bufonivora). Składa ona jajeczka na skórze płaza, zaś larwy muchy po wylęgu wchodzą do jego nozdrzy, żywiąc się tkankami ciała. Ropuchy zaatakowane w ten sposób mają ogromne "dziury" na pysku, często zupełnie wyjedzoną jego przednią część. Tracą orientację, często w biały dzień wychodzą na otwartą przestrzeń, wkrótce giną. Przed tym pasożytem, ropuchy (i żaby trawne, też czasami atakowane) kryją się w chłodnych i wilgotnych miejscach.

W naszym kraju, ropucha szara zapada w sen zimowy zazwyczaj pod koniec października. Zimuje na lądzie, na kryjówkę wybiera stare nory gryzoni, wykroty pod drzewami, czasem też udaje się do zabudowań.

Pora godowa i rozmnażanie: Ropucha szara wyrusza na gody bezpośrednio po wybudzeniu się ze snu zimowego, pod koniec marca lub na początku kwietnia. Czasem gody przeciągają się jeszcze do pierwszych dni maja. Samce, często już w drodze na godowiska, chwytają partnerki w mocnym uchwycie godowym, zwanym ampleksusem. U samca ropuchy szarej, w okresie godowym, odruch ten jest niezwykle mocny - często samce omyłkowo łączą się z innymi samcami, płazami innych gatunków, a nawet z martwymi rybami, przedmiotami takimi jak butelki lub z ludzkimi dłońmi, jeśli im się je podstawi. Uchwyt jest nadzwyczaj silny, towarzyszy mu wydawanie odgłosu godowego, który przypomina ciche, wysokie gdakanie. Wszystko, co jest śliskie, gładkie i obłe może zostać potraktowane jako potencjalna partnerka. Niejednokrotnie zdarza się, że kilka partnerów chwyta jedną samicę, co może doprowadzić do jej utopienia. Podczas godów ropuchy nie żerują. Często przebywają nieruchomo na dnie zbiornika, pod wodą.

Samica składa skrzek w postaci dwóch długich, galaretowatych sznurów, zawierających czarne jajeczka o średnicy ok. 2mm Są natychmiast zapładniane przez samca. Ropucha tylnymi nogami przymocowuje je wokół roślin wodnych, szczególnie o długich, mocnych łodygach (pałka, trzcina, sitowie, rdestnice). Wyrośnięta samica może złożyć sznury zawierające kilka tysięcy jajeczek.

Rozwój larwalny: Kijanki ropuchy szarej wylęgają się zwykle po kilku dniach, zależnie od temperatury wody. Z początku "wiszą" na sznurze skrzeku i absorbują zapasy z woreczka żółtkowego, później aktywnie pływają i żerują. Ich pokarm stanowią glony, osady denne (resztki roślinne i zwierzęce). Czasami żerują na śniętych rybach. Kijanki są niewielkie (ok. 1,5-2cm w maksymalnym stopniu rozwoju), czarne, z niewielką i przejrzystą płetwą ogonową. Trudno je odróżnić od potomstwa ropuchy zielonej i paskówki, przynajmniej dopóki nie są w końcowym etapie rozwoju (wtedy u potomstwa ropuchy zielonej i paskówki pojawia się typowe dla nich ubarwienie). Najwyraźniej nie smakują rybom, gdyż często ropuchy rozmnażają się w stawach rybnych i miejskich zbiornikach, zarybianych z myślą o wędkarzach. W sprzyjających miejscach kijanki mogą występować w ogromnych ilościach. Przeobrażają się zwykle w czerwcu, lub z początkiem lipca. Młode ropuszki są ciemno ubarwione, mają ok. 1cm ciała i przez kilka tygodni masowo zasiedlają sąsiedztwo macierzystego zbiornika. Lepiej ograniczyć wówczas spacery po gęstszej roślinności, gdyż trudno uniknąć rozdeptywania takich maleństw. Deszczowa pogoda sprzyja wędrówkom młodych ropuszek i zasiedlaniu przez nich nowych terenów, oddalonych od rodzinnego zbiornika.

W terenach wyżej położonych, górskich, gody odbywają się później i rozwój kijanek również jest nieco opóźniony, w stosunku do tych, żyjących na nizinach.

Ochrona: Mimo jeszcze powszechnego występowania i dość dużej liczebności, ropucha szara podlega w Polsce całkowitej ochronie gatunkowej. Do głównych zagrożeń należy zaliczyć niszczenie zbiorników wodnych, w których te płazy się rozmnażają (i do których, jak wspomniałem, są przywiązane), a także ruch drogowy. Ropuchy wędrujące na rozród do macierzystych zbiorników, a później, po okresie godowym, powracające z nich do stałych siedlisk, często przekraczają szlaki komunikacyjne. W wielu miejscach jezdnie są usiane martwymi zwierzętami. Sprawę komplikuje fakt, że ropucha nie zawsze ucieka w obliczu zagrożenia. Pomocne okazują się akcje obrońców przyrody, polegające na ustawianiu wzdłuż dróg specjalnych zagród, których płazy nie mogą pokonać; wyłapywane, zanoszone są do zbiorników wodnych, a po okresie godowym ponownie przenoszone.

Ropucha w żadnym wypadku nie jest szkodnikiem. Opowieści o tych płazach, duszących ryby w stawach są bzdurą, samce ropuch, jak wspomniałem, chwytają się przede wszystkim martwych ryb, myląc je z samicami. Podobno zdarzają się przypadki przyczepiania się także do żywych ryb, ale ropucha nie jest w stanie im wyrządzić krzywdy. W każdym bądź razie, tępienie ropuch i niszczenie ich skrzeku jest zabronione (ochrona gatunkowa) i stanowi przejaw skrajnej głupoty, gdyż zwierzę to jest nie tylko nieszkodliwe, ale wręcz pożyteczne (patrz rubryka "Biotop, aktywność, odżywianie").

Ciekawostki: Ropuchy szare na rozród wybierają najczęściej te same zbiorniki wodne, w których przyszły na świat. Nie jest jasne, w jaki sposób odnajdują do nich drogę, ale potrafią podążać nawet do tych stawów, które od dawna już są zasypane. Z drugiej strony wykazują sporą plastyczność i szybko zasiedlają nowo powstałe zbiorniki wodne, co w połączeniu z ich niewygórowanymi wymaganiami środowiskowymi sprawia, że są jeszcze liczne.

Publikacja: 19.10.2011 Tekst: Jakub Topor
Wideo: Wojciech Szawerna Źródła:

"Płazy i gady krajowe", Włodzimierz Juszczyk, Warszawa 1974

"Płazy i gady", G. Diesener, J. Reichholf, Świat Książki, Warszawa 1997