Neotenia u płazów ogoniastych

Aksolotl jest neoteniczną formą
gatunku Ambystoma mexicanum

Neotenia to zdolność osobników larwalnych do rozmnażania. Większość terrarystów kojarzy ją głównie z aksolotlem meksykańskim, w istocie jednak jest to zjawisko dość powszechne wśród płazów ogoniastych. Wyróżniamy trzy formy neotenii zwanej też pedogenezą :

obligatoryjną, gdy wszystkie osobniki z danego gatunku są zawsze w postaci larwalnej i przeobrażenie nie może być wywołane, nawet po podaniu hormonów tarczycy (syreny, amfiumy, odmieńce);

pół-obligatoryjną, gdy przeobrażenie może wystąpić w określonych warunkach środowiska, lub może być wywołane podaniem hormonów tarczycy (aksolotl meksykański);

fakultatywną, gdy osobniki danego gatunku mogą rozmnażać się jako formy larwalne, a potem przeobrazić (występuje u niektórych traszek).

Wśród najbardziej prymitywnych rodzin płazów ogoniastych, zgrupowanych w podrzędzie Cryptobranchoidea (należą tu dwie rodziny: skrytoskrzelne i kątozębne) niepełne przeobrażenie występuje w rodzinie Cryptobranchidae. Jej przedstawicielem jest północnoamerykański diabeł błotny - Cryptobranchus alleganiensis. Formy dojrzałe płciowo posiadają szczeliny skrzelowe charakterystyczne dla larw.

Neotenia w różnych formach spotykana jest również u siedmiu dobrze rozwiniętych rodzin z podrzędów Salamandroidea i Sirenoidea. Syrenowate (Sirenidae) to osobniki wyłącznie neoteniczne! Należą tu takie gatunki jak syrena jaszczurowata (Siren lacertina) i syrena paskowana (Pseudobranchus stratus). Syreny posiadają wyłącznie przednie kończyny. Występują w USA i Meksyku.

Kolejną rodziną są odmieńcowate (Proteidae) występujące w Europie i Ameryce Północnej. Tu również występują wyłącznie osobniki neoteniczne, posiadają one jednak po dwie pary kończyn. Rzadkiego europejskiego przedstawiciela tej rodziny - odmieńca jaskiniowego (Proteus anguinus) występującego na Bałkanach uważano jeszcze w XVIII wieku za larwę smoka z powodu niezwykłego wyglądu!

Wśród przedstawicieli dwóch rodzin: Ambystomatidae oraz Dicamtodontidae określanych po polsku jako ambystomy, również występują gatunki neoteniczne, a najlepiej znany wśród nich jest popularny i chętnie hodowany aksolotl meksykański. Ciekawostka jest, że wśród ambystom istnieją dwa gatunki składające się wyłącznie z samic i rozmnażające dzieworodnie.

Kolejną rodziną są północnoamerykańskie amfiumy (Amphiumidae) Jest to rodzina składająca się zaledwie z trzech gatunków i wszystkie one są neoteniczne. Posiadają dwie pary kończyn, ale tak drobnych i szczątkowych, ze bywają mylone z węgorzami.

Rodzina Salamndridae - salamandrowate do której należą wszystkie spotykane w Polsce płazy ogoniaste to w większości gatunki rozmnażające się dopiero po przeobrażeniu w formę dorosłą. Występują tu jednak gatunki posiadające zdolność do neotenii, jak choćby podgatunek traszki zwyczajnej - Triturus vulgaris borealis zamieszkujący górskie jeziora w Szwecji i występujący wyłącznie w formie neotenicznej.

Ostatnią rodziną płazów ogoniastych są salamandry bezpłucne (Plethodontidae). Wiele z nich przeobraża się, ale gatunki prowadzące ściśle wodny tryb życia występują często w formach neotenicznych. Salamandry bezpłucne występują w Północnej, Środkowej oraz Południowej Ameryce, istnieje też jeden gatunek południowoeuropejski.

Publikacja: 02.02.2008 Autor: Alatriel Źródła:

"Biologia" Claude A. Villee

"Encyklopedia zwierząt - Płazy i gady" H. G. Dogger i R. G. Zweifer

"Mały Słownik Zoologiczny - Gady i Płazy" W. Juszczyk

"Introduction to the Lifecycle of Newts" www.livingunderworld.org